Электрондық коммерция орталығы (ЭКО) Қаржы министрлігіне бағынышты қаржылық ақпараттық жүйелер және ресурстар жөніндегі ақпараттандыру саласындағы ұлттық оператордың мәртебесін 2010 жылы алды, «Ақпараттандыру саласындағы оператор туралы» ҚР үкіметі қаулысының (күшін екі жарым жыл бұрын жойды) шеңберінде Заңнамалық акті ЭКО жаңа функционалды ғана қосып қоймай, сол сәтте іс жүзіндегі істердің жағдайын бекітті – тарихи қаржылық ақпараттық жүйелерді дамыту және сүйемелдеу жөніндегі және Қаржымині, және бүкіл Қазақстан бойынша өзге мемлекеттік компаниялар қызметтерін ЭКО сатып алды.
Тарихы 40 жыл бұрын Қазақ КСР Қаржы министрлігінің ақпараттық-есептеу орталығын құрудан басталған ЭКО, Қаржыминінің бизнес-процестерінде ерекше құзыреттерге ие, орталықтың мамандары ақпараттық жүйелердің әдіснамасын жете талқылауда, өйткені олар әзірлеушілер болып табылады.
Электрондық мемлекеттік қаржы
ЭКО ең маңызды, ауқымды және, ең мәлім жобаларының бірі – «е-Қаржымині» интеграцияланған автоматтандырылған ақпараттық жүйесі. Бұл жүйе – мемлекеттік функцияларды орындау бойынша, және мемлекеттік қызметтерді ұсыну бойынша ҚР Қаржы министрлігінің (ҚР ҚМ) бизнес-процестерін кешенді автоматтандыру үшін құрылған. ҚР ҚМ және оның комитеттерінің ақпараттық жүйелері бірыңғай конфигурациямен орталықтандырылған ақпараттық жүйеге біріктірілген болатын, оның қосымшаларына және ресурстарына қауіпсіз және сенімді қол жеткізу қамтамасыз етілді. Және бұл қаржыны басқару саласында бірыңғай ақпараттық-технологиялық инфрақұрылымды ұйымдастыруға мүмкіндік берді. «е-Қаржыминінің» арқасында ҚР Қаржы министрлігінде сапалы жаңа, басқарылатын IT-сәулет пайда болды және жұмыстың ашықтығы және тиімділігі артты.
«е-Қаржымині» интеграцияланған жүйесі үшін өнеркәсіптік тұғырдың жеткізушісі болып SAP компаниясы таңдалды, жүйені енгізу 2010 жылдан бастап 2016 жылды қоса алғанда кезеңдеп жүргізілді. 2010 жылы жүйелік деңгейді құру бойынша жұмыс басталды, кіші жүйелердің негіздері - портал, интеграциялық шина, деректер қоймасы, талдау орталығы қаланды. 2011-2012 жылдарда бухгалтерлік есеп, кадрларды басқару, бақылау деңгейінің ядролары (Тәуекелдерді басқару жүйесі), жүйелік деңгейлерді дамыту, ішкіжүйелік ландшафт кіші жүйелерінің операциялық деңгейін құру бойынша жұмыс, сондай-ақ ҚР аумағында операциялық және бақылау деңгейін тираждау бойынша жұмыс жүргізілді.
2013–2014 жылдар ішінде аумақтар бойынша бұдан әрі тираждаумен және жергілікті бюджетке мониторинг жасау және қызмет көрсету деңгейлері құрылған болатын. Аяқталған кезеңмен стратегиялық деңгейді тираждау және «е-Қаржымині» кешенін тәжірибелік пайдалану қамтамасыз етілген болатын. Функционалдық талдаудан кейін бүкіл Қаржы министрлігіне «е-Қаржымині» жүйесін тираждау бойынша жоба басталған болатын, 2016 жылы «е-Қаржымині» интеграцияланған автоматтандырылған ақпараттық жүйесі өнеркәсіптік пайдалануға енгізілген болатын.
Қазір «е-Қаржымині» жобасының шеңберінде ҚР ҚМ шамамен 50 функциялары автоматтандырылған, олардың құрамына 11 функционалдық және 4 технологиялық кіші жүйелер кіреді, мұнда ағымдағы кезеңде жүйеге қосылған 4189 ұйымдардың 28 мыңнан артық пайдаланушылары жұмыс істейді.
Жүйені өнеркәсіптік пайдалануға енгізгеннен бастап жүйеде 3,5 млн. артық бухгалтерлік құжаттар – банк үзінділері, төлемдер, шот-фактуралар және жүккүжаттар құрылды. Жыл сайын «е-Қаржымині» жүйесінде үшжылдық кезеңнің бюджеттік өтінімін жасау және ұсыну бойынша 7 мыңнан артық бекітілген нысандар және қаржыландыру жоспарын келісу бойынша 4,5 мыңнан артық процестер құрылды. Шоғырландырылған қаржы есептілігін жинау процесі автоматтандырылған, ол ағымдағы кезде бүкіл мемлекеттің деңгейінде тираждалған, оның нәтижесінде үкімет үшін үлкен тиімділік бар – қаржы нәтижелерін бағалау мүмкіндігі және бүкіл мемлекеттің қаржы жағдайының ашықтығы. Бюджетті басқару бойынша процестерді орталықтандыру және электрондық форматқа аудару мемлекеттік ведомстволардың өзара іс-қимыл жасауының жеделдігін және тиімділігін арттырғаны анық.
Ақпаратты автоматты шоғырландыру адам факторының әсер етуін жоюға мүмкіндік берді, ал есептердің үлкен санын жинауға және шоғырландыруға ұсталымдарды және еңбек шығындарын төмендету уақыттық және қаржылық ресурстарды үнемдеуге мүмкіндік берді. Бұл бейінді ведомство «е-Қаржыминін» енгізуден алған артықшылығы.
Кәсіпқой үшін міндеттер
«е-Қаржымині» республикалық ауқымдағы жүйесін құру Электрондық коммерция орталығын күрделі жобаларды іске асыру үшін құзыреті бар компания ретінде сипаттайды.
Бүгінгі күні ЭКО – бұл 255 кәсіпқойлардан тұратын команда, олардың 90% - IT-мамандар, әзірлеушілер, талдаушылар, инженерлер, тест жүргізушілер.
ЭКО 126 қызметкерлері - Microsoft, PHP, SAP, VMware, Cisco, Oracle, жобаларды басқару жөніндегі (IPMA) сертификатталған мамандары. ЭКО мамандары сондай-ақ әзірлеушісі Электрондық коммерция орталығы болып табылатын жүйелерді сүйемелдеумен айналысады – ал бұл, «е-Қаржыминінен» басқа «Қазынашылық-Клиент», «Электрондық мемлекеттік сатып алу» (ЭМС).
Жүйелерді әзірлеу және сүйемелдеуден басқа Электрондық коммерция орталығы ақпараттық жүйелерді құру үшін бизнес тарапынан мердігерлерді конкурстық рәсімдер арқылы Қаржыминінің құрылымдық бөлімшелері тартқан жағдайда жобаларды басқарады. ЭКО компания-әзірлеушілер және бизнес-процестердің иелері болып табылатын министрліктің құрылымдық бөлімшелері арасындағы өзара іс-қимыл жасауды үйлестіріп қана қоймай, ақпараттық жүйелерді әзірлеуге немесе пысықтауға техтапсырмаларды дайындауға көмектеседі. Басқаша айтқанда, ЭКО Қаржыминінің салалық департаменттерінің талаптарын IT-мамандарға түсінікті тұжырымдамаға, тілдерге аударады.
Бірақ мемлекеттік қаржыны цифрландыру жөніндегі ірі жобаларды ЭКО баяғыдай жүргізеді, компанияның өз күшімен әзірлеген жобаларының соңғысы – бюджеттік өтінім бойынша және мемлекеттік жоспарлау бойынша қағазсыз құжатайналымды қамтамасыз ететін «Бюджеттік жоспарлау». ЭКО, бюджеттік процестің интеграторы ретінде ҚР Қаржы министрлігінде пилоттық режимде осы бағдарламалық өнімді енгізуде, келешекте бүкіл мемлекеттік органдарға масштабталатын болады.
«Бюджеттік жоспарлауды» пайдалану бюджетті жоспарлаудан бастап атқаруға дейінгі процесті толық автоматтандыруды қамтамасыз етеді және осындай жүйені енгізу стратегиялық және бюджеттік жоспарлауды байланыстыруға; бюджеттік қаражаттарды ашық жұмсауға; бюджеттік қаражаттарды бөлуді келісу рәсімдерін жеңілдетуге; тауарлар бойынша ЭМС-дан бағалар модулін пайдалану есебінен бюджетті нақты болжауға; бюджетті бекіту мерзімдерін қысқартуға мүмкіндік береді.
ЭКО ағымдағы үлкен міндеті – тауарларды таңбалау және бақылау жүйесін іске асыру. Тауарларды таңбалау қолдан жасалғандардан нарықты тазалауға, оны ашық етуге және өнімнің сапасына кепілдік беруге мүмкіндік береді. Бақылау жүйесінің арқасында жеткізу тізбесі бойынша өткен кезде «алға» әрбір тауардың бірлігін және «кері қарай» бақылау мүмкіндігі болады, басқаша айтқанда, жүйе жеткізулердің бүкіл тізбесі туралы – тауарды құру сәтінен бастап оны соңғы сатуға дейін білуі тиіс. Бұның бәрі елдің экономикасы үшін мультипликативтік тиімділікке ие болады, көлеңкелі экономиканы қысқарту бюджетке салық түсімдерінің артуына әкеліп соғады, қазақстандықтар тауар қауіпсіз және сапалы екеніне кепілдік, бизнес- саладағы адал бәсекелестікті және өз контрагенттермен электрондық құжатайналымға өтуге мүмкіндік және қағаз құжаттарын дайындаумен және оларды алмасумен байланысты ұсталымдардың маңызды қысқаруын алады.
Беру жүйесі
Электрондық коммерция орталығының негізгі тапсырыс берушісі – бұл ҚР Қаржы министрлігі, ЭКО Бюджеттік кодекспен және мемлекеттік сатып алу туралы заңнамамен уәкілетті болғандықтан Қаржы министрлігінің және оның комитеттерінің ақпараттық жүйелерін сүйемелдеуді жүзеге асырады.
Сонымен қатар ЭКО, мемлекеттік қаржыны цифрландыруда қомақты тәжірибенің барына қарамай, отандық IT-нарықпен бәсекелесуді жою мақсатында ҚР-да бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеумен алда айналыспайды. Қазақстандық әзірлеуші компанияның міндеті – бұл ол жасаған өнімдерді халықаралық нарықта жылжыту.
ЭКО-да зияткерлік өнімді экспорттаудың бірінші тәжірибесі бар – компания Тәжікстан Республикасының Тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сатып алу жөніндегі агенттігі үшін электрондық сауда алаңы жобасын іске асырды. Жүйені құру 50 астам елдің ортасында Дүниежүзілік банк конкурсының шеңберінде өтті, жұмыстардың қорытындылары бойынша Дүниежүзілік банктен және Тәжікстан Республикасының басшылығынан жоғары баға алды.
Жасалған шешімдерді коммерциализациялап, ЭКО жеке компаниялар үшін бизнес-процестерді автоматтандыру үшін қызметтерді ұсынып, отандық бизнеспен бәсекелеспейді. Керісінше - Электрондық коммерция орталығы бизнеске мемлекеттік органдардың процестерінде қатысуға мүмкіндік береді.
Квазимемлекеттік компаниялардың IT-функцияларын беру үшін отандық бизнес IT-қоғам үшін білімді берудің бірдей техникалық, және регламенттелген талаптарын қамтамасыз етуі қажет. Әйтпесе шетел компанияларының тарабына IT-қызметтерді жылжыту тәуекелдері бар.
Мысалы, қазір ЭКО бизнес мемлекеттік ақпараттық жүйелерге қол жеткізуді пайдаланып, B2B жаңа сервистерін ұсынуға мүмкіндік беретін қосымша қолданбаларды немесе қосымша интерфейстерді, ұтқыр қосымшаларды әзірлеу жолымен құра алуы үшін API-сервистерді іске асыруды қамтамасыз етеді. Қазір мемлекеттік сатып алу порталына 47 компания тіркелген, олар мысалы, контрагент туралы ақпаратты немесе басқалары өз өндірістік қуаттарын және тауарлардың нақты түрлері бойынша өнімді шығаруды жоспарлай алуы үшін, өндірушілер үшін сатып алу бойынша талдауды алуға мүмкіндік беретін қосымша ұтқыр қосымшаларды істейді.
Бюджеттік процестің интеграторы ретінде, ЭКО медиаүзілуді жоюды, бизнес-процестерді композитті ету, ақпараттық қауіпсіздік талаптарын (БЭК болуды, халықаралық талаптарды ескерумен) сақтауды қамтамасыз ету үшін ҚР Қаржы министрлігінің бизнес-прооцестерін трансформациялау мүмкіндігі бар, Қаржы министрлігі ақпараттық жүйелерінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз етеді.
Дегенмен бәсекелес ортаны арттыру үшін ҚР үкіметі мемлекеттік және квазимемлекеттік компаниялар үшін қызмет түрлерін қысқартуды болжады, осы ұсыныс IT-функцияларға да қатысты. ЭКО өкілдері, қазір сыни маңызды мемлекеттік ақпараттық жүйелерді бизнеске беру үшін лайықты уақыт емес деп есептейді.
Отандық бизнес-қоғам үшін бірдей техникалық және регламенттелген ұйымдық талаптар құрылған болса, осындай беру ойдағыдай өтеді. Әйтпесе квазимемлекеттік компанияларда жиналған құзыреттерді жоғалту тәуекелдері бар, ол ақпараттық жүйелердің үздіксіз жұмыс істеуінің қолданыстағы ұйымдық құрылымын, пайдаланушылармен өзара іс-қимыл жасаудың тұрақталған процестерін бұза, сүйемелдеудің жеделдігін және сапасын төмендете алады.
Өнім берушімен шарттың болмауына байланысты жүйенің және де тұрып қалу және тиісті салалық құзыреттермен білікті кадр ресурстарын дайындау үшін олардың жеткілікті құзыреттерін сатып алуға ұзақ уақыт тәуекелі артады. Нәтижесінде мемлекеті үшін ақпараттық жүйені иелену құны артады, ал оны пайдалану тиімділігі төмендейді.
