«Бизнес өзін өзі қамтамасыз етуі тиіс»,- «EFC» төраға орынбасары мемлекеттік сатып алу порталына төлемді енгізу туралы

Биылғы жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанда мемлекеттік және квазимемлекеттік сатып алу туралы жаңа заң әрекетке енгізілді. Мемлекеттік қаржы саласын жетілдіруді үміттендіретін, өзгерістерге электрондық порталы да ұшырады. 10 жылдық жұмыстың нәтижесі, ЭМС порталының күрделі мәселелері және жоспарлары туралы мемлекеттік органдар үшін IT – шешімдердің ірі жеткізушісі болып табылатын «Электрондық қаржы орталығы» төрағасының орынбасары Дархан Биржанов сөз қозғады.

– Біз білетіндей Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу порталы 2009 жылы іске қосылды. Осы 10 жыл аралығында ол дамудың қандай кезеңдерінен өтті? Оның функционалы қалай өзгертілді және толықтырылды?

– Мемлекеттік сатып алу туралы хабарламалар жарияланған, «Бухгалтер бюллетені» атты газеттік басылым болған, ал барлық мемлекеттік сатып алу рәсімдері қатаң түрде қағаз форматында жүзеге асырылған, тарихи оқиғалардың хронологиясын еске түсірейік.

«Мемлекеттік сатып алу туралы» заңнамасының жетілдірілуіне және жаңа IT – технологиясының енгізілуіне байланысты бізбен жаңа Портал құрылған болатын, ондағы мемлекеттік сатып алу туралы электрондық хабарламалар іске асырылды, содан кейін бағалық ұсыныстарды сұрату тәсілімен- алғашқы сатып алулар электрондық форматқа көшірілді. Бұл әлеуетті өнім берушілерге электрондық цифрлық қолтаңбаны қолдану арқылы бағалық ұсыныстарға қол қоюға мүмкіндік туғызды.

2011 жылдан кейін сатып алудың екі тәсілі- конкурс және аукцион іске асырылған шетелдік IT-платформасы сатып алынды. Бұл шешімді қолдану деңгейіне байланысты біз ондағы технологиялық және функционалдық шектеулерді көрдік.

Осыған орай 2015 жылы портал Open Source технологиясын қолданумен реинжинирингті талап етуі бойынша шешім қабылданды. 2016 жылы осы платформа негізінде мемлекеттік сатып алу Порталы қызмет етеді.

Бүгін бізде сатып алу рәсімінің 100% –электрондық форматқа көшірілді. Бұл ретте біз мемлекеттік сатып алудың рәсімін автоматтанырумен қоса, барлық рәсімді автоматтандырдық: мемлекеттік сатып алудың хабарламасынан шартқа қол қоюға дейін, және орындалған жұмыстардың актісіне қол қою. Өнім берушінің біліктілігін тексеру үшін мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйесімен 20 шақты интеграциясы жүзеге асырылғанын атап кету қажет.

– Елімізде ЭМС порталын қолдана бастағанда мемлекеттік сатып алудың рәсімдері қаншалықты ашық бола бастады?

– Біздегі статистика, 2016 жылға дейін бәсекелестік ортада қатысатын әлеуетті өнім берушілердің орташа саны – бір лотқа 1,3 өнім берушіні құрайды. 2018 жылдың нәтижесі бойынша біз бұл сан бір лотта қатысатын өнім берушілердің ~3,9 дейін ұлғайғанын көрсетеміз, яғни конкурстқа төрт адамнан қатысу мүмкіндігі. Бұл Қаржы министрлігімен сатып алу рәсімінің ашықтығы және бизнес үшін кедергілерді алып тастау бөлігінде атқарылатын жұмыстың арқасында мүмкін болып отыр.

2017 жылдан бастап арнайы норма енгізілді, оған сәйкес конкурс / аукционға өтінімдерді қабылдауды хабарлау алдында тендерлік құжаттаманы алдын-ала талқылау өткізіледі - онда әлеуетті өнім берушілер егер болатын жағдайда, техникалық сипаттамада «өткірленуді» көреді және тексерушілерге электрондық шағым бере алады. Сонымен бірге, тексерушілерде Порталда мемлекеттік сатып алуды ұйымдастырушыға бармай-ақ, электрондық камералды басқару арқылы шағымға жедел жауап беруінің техникалық мүмкіндігі бар.

Бұл бірлесіп, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін ескере отырып, тексерушілердің бақылау объектісімен байланысын болдырмауға мүмкіндік береді.

– Мемлекет басшысы өз жолдауында бір көзден сатып алудың жоғары үлесіне назар аударып, осы көрсеткішті төмендету үшін шаралар қабылдауға тапсырма берді. ЭМС порталы қалай реттеу жоспарлануда және техникалық тұрғыдан мүмкін бе?

– Шынында да, 2018 жылдың соңында бір көздің үлесі 65% құрады. Бұл жағдайды алдын ала болжаған Қаржы министрлігімен заңнамаға өзгерістер енгізу бойынша жұмыс жүргізуде. Біріншіден, тұтынушыларды бір көзден сатып алу үшін негіздемені азайту керек. Қазір бір көзден сатып алуды пайдаланудың 50-ге жуық негіздеме бар - бұл негізінен табиғи монополия болған жерде коммуналдық, қаржылық және басқа қызметтерді сатып алуға жұмсалатын шығындар. Сонымен қатар, зияткерлік меншік субъектілерінен, заңдармен анықталған адамдардан және т.б. бір көзден сатып алынатын сатып алулар бар. Бірақ тапсырыс берушілерге бір көзден сатып алуға мүмкіндік беретін 100 АЕК-ке дейінгі сатып алулардың көп бөлігі бар. Мұнда біз «Электрондық дүкен» нормасын ұсындық, онда тапсырыс берушілер кез-келген тауарды сатып ала алады, бірақ бәсекелестік жағдайда.

– Осы жылы веб-порталды пайдаланғаны үшін төлем енгізу не үшін қажет болды? Бұған не ықпал етті және өткен жылмен салыстырғанда не өзгерді?

– Мемлекеттік сатып алу порталының неліктен ақылы болу себептерінен бастайық. Портал бюджет қаражатымен құрылғанына қарамастан, мемлекет оны қамтамасыз ету үшін жыл сайын шамамен 2 миллиард теңге жұмсады. Қаражат деректер орталықтарындағы серверлерді ұстауға, есептеу қуатын жалға алуға, байланыс орталықтарына, сервер мен бағдарламалық қамтылымға техникалық қолдау көрсетуге жұмсалды. Біз бұл салық төлеушілердің қаражаты екенін түсінеміз. Біздің бюджетіміз әлеуметтік бағытталғанын ескере отырып, Порталды қамтамасыз ету үшін салық төлеушілердің қаражатын мақсатсыз жұмсау әділетсіз болады. Өйткені, мемлекеттік сатып алуға қатысудан тек кәсіпкерлер пайда табады немесе пайда көреді! Ал басқа адамдар ше?

Сонымен қатар, жылдан-жылға біз қосымша «фичилерді» іске асыра алмайтынымызды түсіне бастадық (feature, англ. – қосымша мүмкіндік, фишка – қосым. ред.). Себебі, сіз оларды Заңда жаза алмайсыз. Мысалы, «әлеуетті өнім берушілерді смс-хабарлау» нормасын қалай белгілеуге болады.

Сондықтан мемлекет «Атамекен» ҰКП бірлесіп, бизнестің өзі мемлекеттік сатып алу порталын қамтамасыз етуі және оны жетілдіру үшін талаптарды алға қоюы туралы шешім қабылдады.

Әділ болу үшін, біз өнім берушілерді шағын, орта және ірі бизнеске бөліп, мемлекеттік сатып алуларға ақылы қатысудың сараланған тарификациясын жасадық. 1 миллион теңгеге дейін сатып алатын шағын бизнес жылына 1 АЕК төлейді. Келесі - жылына 10 АЕК және, тиісінше, одан жоғары. 10 млн. теңгеге дейін қатысатын бұл екі топ барлық әлеуетті өнім берушілердің 70% құрайды. 20% -100 млн.теңгеге дейін сатып алудың қатысушылары. Қалған 10% 100 млн.теңгеден астам сомаға сатып алуға қатысады.

Егер өзгерістер туралы айтатын болсақ, бұл 2011 жылы сатып алынған Порталдың серверлік жабдықтарын жаңарту, тәулік бойы жұмыс істейтін байланыс орталығының жұмысы және порталдың қол жетімділігі бойынша KPI 99% -ға дейін арттыру. Жақын арада біз өнім берушілерге ол қатысатын сатып алудың маңызды оқиғалары туралы смс-хабарлама жібереміз - мысалы, оның өтінімі тендерлік комиссия қабылданбады немесе ол тендердің жеңімпазы болды және ол Порталда келісімге қол қоюы керек.

– ЭМС порталы салыстырмалық және басқа зерттеулерде қолдануға болатын көптеген мәліметтерді түрлендіреді. Бұл деректерге шеттегі ұйымдардың қол жетімділігі туралы не айтуға болады?

– 2017 жылдан бастап біз бірыңғай қызметтерді іске қостық және мемлекеттік сатып алу порталы мәліметтерінің 90% деректерге қол жеткізгісі келетін кез келген ұйымдарға қол жетімді болды. Процесс төмендегідей ұйымдастырылған: ұйым Қаржы министрлігіне мақсатты көрсететін сұраным хат жазады және біз бір күн ішінде қол жеткізуді ұсынамыз.

Бүгінгі күні деректерді алғысы келетін 150-ден астам пайдаланушы тіркелген. 70 компания бұл деректерді үнемі қолданады: әкімдік бөлімшелері, квазисекторлар, тексеруші ргандар және бизнес. Барлық ақпарат ашық.

– ҚР мемлекеттік сатып алу порталына қатысты қандай жоспарларыңыз бар? Нені өзгерту жоспарлануда, жаңашылдықтар болады ма?

– ЭМС порталы бюджеттік процестің бір бөлігіне айналды. Біз мемлекеттік жоспарлау жүйесінде пайдалану үшін бағалардың болжамды дерекқорын құрдық. Басқаша айтқанда, болашақта біз мемлекеттік сатып алу порталының орташа бағасынан жоғары жоспарлауға жол бермейміз. Екіншіден, бізде әзірленетін бір қызықты жоба бар - тауарлардың электрондық төлқұжаттары. Айтпақшы, жоба бизнес-қоғамдастық үшін нақты қызығушылық тудырады. Порталдағы алдағы жобалардың бірі - келесі жылдың бірінші жартысында пайда болатын виртуалды көмекшілер; квазисекторға арналған сатып алу процестерінің бір бөлігін автоматтандыру.

– «Тауарлардың электрондық төлқұжаты» (ТЭТ) деректер қоры туралы толығырақ айтсаңыз?

– Бұл деректер қоры бір көзден сатып алуды азайту мақсатында «электрондық дүкен» сатып алу әдісіне арналған. Бұл MarketPlace-дің аналогы, кез-келген дүкен каталогтан тауарлық жайғасымын таңдай отырып, фотосуреттермен өздерінің бағалар тізімдерін орналастырады. Көрсетілген сипаттамаларға сәйкес, тапсырыс берушілерге тауарларды осы электрондық дүкен арқылы сатып алу мүмкіндігі беріледі. Біз 2020 жылдың шілдесіне дейін енгізуді жоспарлап отырған жаңашылдық тауарлар бойынша бір көздің үлесін азайтады. Сонымен қатар, болашақта біз халыққа жаңа қызметтерді құру мақсатында осы ТЭТ дерек қорын нарыққа таратамыз.

Дереккөз: https://tengrinews.kz/conference/biznes-doljen-soderjat-sam-zampred-efc-vvedenii-platyi-352/